نقش عوامل فراگفتمانی در بازنمایی طبقه متوسط جدید/ مطالعه موردی روزنامه همشهری (1374 و 1378)

در این پژوهش، تلاش شده است تا با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان (به ویژه در روایت نورمن فرکلاف)، «نقش عوامل فراگفتمانی در بازنمایی طبقه ی متوسط جدید» مورد مطالعه قرار بگیرد. بدین منظور رساله ی حاضر به مطالعه ی موردی روزنامه ی همشهری (1374 و 1378) پرداخته است. امروزه طبقه ی متوسط، بر اثر تغییر و تحولات بنیادین در جوامع سرمایه داری، به سرعت رو به گسترش و فراگیر شدن است و البته به دلیل این تغییرات، ماهیت آن نیز تا حدودی دگرگون شده است. به طوری که این امر خود را بیش از هر چیز در سبک زندگی افراد این طبقه نشان می دهد. طبیعی است که این روند در کشورهایی که طبق الگوهای مدرن غربی در مسیر توسعه حرکت می کنند نیز در سطوح مختلف قابل مشاهده است. شکل گیری طبقه ی متوسط در ایران، ریشه در اقدامات موسوم به «نوسازی» در دوران پهلوی دارد. با پیروزی انقلاب اسلامی و مسلط شدن گفتمان اسلام گرایی انقلابی در کشور و همچنین وقوع جنگ تحمیلی، گفتمان طبقه ی متوسط تا اندازه ای از صحنه ی منازعات گفتمانی کنار رفت. اما با اتمام جنگ و روی کار آمدن دولت سازندگی و در دستور کار قرار گرفتن رویکرد توسعه ی اقتصادی، طبقه ی متوسط جدید نیز حیاتی دوباره یافت. تغییر موازنه ی قدرت در سطح جهانی، به علاوه ی روند های داخلی چون ایدئولوژی زدایی از اقتصاد، سیاست و فرهنگ و غلبه اخلاق مبتنی بر فردگرایی رقابتی ـ مصرفی زمینه ی مساعدی را برای ظهور و بسط این گفتمان فراهم آورد. در دوره ی تصدی دولت اصلاحات نیز، ضمن ادامه یافتن روند فوق، به دلیل اولویت یافتن گفتمان توسعه ی سیاسی، شهروندان طبقه ی متوسط جدید، هویتی سیاسی نیز می یافتند. هویتی که منجر به فاصله گیری هرچه بیشتر این طبقه با گفتمان اسلام گرایی انقلابی می شد. در این میان طبقه ی متوسط جدید به صورت توامان نقش کارگزار و موضوع تغییر را ایفا کرده است.